<<< terug

De politieke kloof onder jonge Duitsers is nog nooit zo zichtbaar geweest. Jonge mannen stemmen steeds vaker op de radicaal-rechtse AfD, terwijl jonge vrouwen massaal kiezen voor de uiterst linkse partij Die Linke. Ook in Berlijn is dit aan de orde van de dag.

Door: Fabio Yasamin

Voor de imposante bibliotheek steekt Yasmin (24) een sigaret op. De masterstudent fiscaal recht stemde op 23 februari op Die Linke. “De AfD is tegen alles waar ik voor sta”, zegt ze. “Het zijn gewoon fascisten – met dat soort mensen wil ik niets te maken hebben.”

De opmars van de rechts-extremistische partij baart haar met de dag meer zorgen. Yasmins ouders kwamen als immigranten uit Marokko naar Duitsland, op zoek naar een beter leven. “Het recht om te migreren en asiel aan te vragen is voor mij fundamenteel – net zoals mijn ouders dat ooit hebben gedaan. De AfD is daar fel tegen, terwijl Die Linke de enige partij is die zich daar echt voor inzet.”

Hoewel Yasmin lovend is over Die Linke, is de uiterst linkse partij van Duitsland nieuw voor haar. In 2021, toen ze voor het eerst mocht stemmen, koos ze uit tactische overwegingen nog voor de SPD. “Ik wist dat Die Linke weinig stemmen zou krijgen. Ik hoopte dat de SPD dan tenminste groot genoeg zou worden om iets te veranderen, maar helaas is dat niet gebeurd.”

Mika (24) staat buiten de faculteit Sociale Wetenschappen. Aanvankelijk zegt hij geen tijd te hebben, maar zodra hij hoort dat het om de Duitse politiek gaat, verandert hij van gedachten. Hij wil dolgraag vertellen op welke partij hij tijdens de federale verkiezingen heeft gestemd. “Op Die Linke natuurlijk”, zegt hij met zijn borstkas vooruit gestoken.

Voor het oude pand van de faculteit vertelt de jonge masterstudent over de huidige situatie in zijn land. “De opkomst van rechts-extremisme in Duitsland jaagt me angst aan. Vooral het groeiende aantal kiezers dat op de AfD stemt. Die partij heeft plannen om mensen, die ik mijn vrienden noem, te deporteren. Dat mag niet gebeuren.”

Ook hekelt hij de ‘normalisatie’ van deze rechts-extremistische partij in de afgelopen jaren. “De AfD is stap voor stap geradicaliseerd. Tegelijkertijd zie je dat hun aanwezigheid in het publieke debat steeds normaler wordt. Ik denk dat mensen die tegenwoordig op de AfD stemmen zich heel goed bewust zijn van het ware karakter van die partij. Het blijft zorgwekkend hoe groot die groep is.”

De campus van de Humboldt Universiteit voelt als een fort tegen rechts-extremistisch gedachtegoed. Posters en stickers tegen de partij sieren de muren, onder studenten rust er bijna een taboe op het uitspreken van de partijnaam. Alles aan dit stukje Berlijn ademt een uitgesproken anti-AfD-sentiment.

“Geen enkele partij is voor mij acceptabel, behalve Die Linke,” zegt student Leonie (20),. Met haar korte fel geblondeerde haar met blauwe plukjes, zwarte leren jas en anti-AfD-badge op haar zwarte tas trekt ze de aandacht. “Ze zijn rechts en racistisch. Ik vind het belangrijk dat we niet alleen tegen ze stemmen, maar ook actief campagne voeren tegen hun ideeën. Het zijn domweg gewoon nazi’s.”

Haar vriendin Lucia (19) knikt instemmend. “Mensen die op de AfD stemmen, zijn het tegenovergestelde van alles wat ik ben: vrouw, queer en de dochter van een immigrant.”

De verkiezingsuitslag van 23 februari kwam voor hen dan ook als een klap. Hoewel de CDU als winnaar uit de bus kwam, eindigde de rechts-nationalistische AfD op een verrassend sterke tweede plaats.

Dat de AfD niet won, maar de CDU, voelt voor de dames als een pyrrusoverwinning. Volgens hen ligt de christendemocratische partij inhoudelijk dichter bij de AfD dan vaak wordt toegegeven. “De CDU is ook fascistisch,” stelt Leonie. “Mijn opa heeft erop gestemd. Ik heb nog geprobeerd hem van gedachten te veranderen.”

Lucia wijst op een recente gebeurtenis die haar laatste sprankje van vertrouwen in de traditionele partijen definitief wegnam. “De CDU had vooraf gezegd nooit met de AfD te willen samenwerken. Maar vlak voor de verkiezingen kwamen ze met een strengere asielwet, waarvoor ze steun hebben gezocht én gekregen van de AfD. Dat was voor ons het moment waarop duidelijk werd: ze staan niet zo ver van elkaar af als ze beweren.”

Ook de andere traditionele partijen krijgen het er van langs. “Partijen als de SPD en Grünen zeggen dat ze voor jongeren opkomen, maar in de praktijk doen ze weinig,” zegt Leonie. “En de SPD werkt ook nog eens samen met de CDU. Hoe progressief ben je dan echt?”

Voor het café tegenover de universiteitsbibliotheek zitten Emma (23) en Menina (23) ontspannen in strandstoelen, ieder met een biertje in de hand. De kunststudenten proosten lachend in de zon, maar hun glimlach verdwijnt snel zodra ze worden gevraagd naar de huidige status van de Duitse politiek.

Net als de anderen, vindt Emma de groei van de AfD zorgwekkend. “Veel mensen die op de AfD stemmen zijn ongelukkig met de beslissingen van de Duitse regering. Ze denken dat de standpunten van de AfD wel goed zijn, maar als je die inhoudelijk bestudeert slaat het nergens op.”

Haar vriendin, Menina, knikt goedkeurend terwijl Emma de AfD fileert. “De AfD-posters moeten in Berlijn heel hoog worden gehangen, anders rukken we ze eraf. Helaas doen ze dat nu ook,” zegt ze lachend.

Hoewel de AfD binnen de campusgrenzen angst oproept, tonen de studenten zich strijdbaar. Ze geven hún toekomstbeeld van Duitsland niet zomaar op. Vanuit collegezalen, studieplekken en tijdens demonstraties proberen ze het tij te keren.

Wie naar de geografische uitslag van de Duitse verkiezingen kijkt, ziet meteen iets opvallends: in het lichtblauwe Oost-Duitsland – de kleur die staat voor de AfD – vormt Berlijn een eiland met grijs en paars zand. Grijs voor de CDU, paars voor Die Linke.

Hoewel de Duitse hoofdstad zich tot nu toe staande weet te houden tegen de oprukkende AfD-golf die van alle kanten razendsnel op haar afkomt, , is het aan één kant al overstroomd.

Het Oost-Berlijnse district Marzahn-Hellersdorf kleurde op 23 februari wél lichtblauw. De AfD behaalde hier een duidelijke overwinning met meer dan 30 procent van de stemmen.

Vanuit het centrum van de hoofdstad is het een flinke tocht naar deze uithoek, die voor veel studenten van de Humboldt-Universiteit aanvoelt als een blinde vlek op de stadskaart. Via de U-Bahn en de bus is het veertig minuten reizen naar station Hellersdorf, het hart van het enige AfD-district in Berlijn.

Bovenaan de trap lijkt de tijd stil te hebben gestaan. Troosteloze beige woonblokken van beton, met gele balkons en kleine, vierkante ramen, domineren het straatbeeld. Een oude man met een bronzen wandelstok en een gekreukelde boodschappentas kijkt verward om zich heen. Toeristen zijn nergens te bekennen; Engels wordt nauwelijks – of helemaal niet – gesproken. Tussen de communistische ruïnes in het oosten van de hoofdstad voelt het kosmopolitische karakter van het moderne Berlijn ver weg.

Behalve op de campus van de Alice Salomon Hochschule — een hogeschool voor sociaal werk, volksgezondheid en voorschoolse educatie — dat naast metrostation Hellersdorf ligt.

Voor het moderne gebouw lunchen lachende jongeren samen buiten met hun goedgehumeurde docenten. Als een soort regenboog geeft deze hogeschool wat kleurt aan de rest van de wijk.

Ook Titus (22) zit buiten met een paar klasgenoten. Hij draagt hippe kleding en heeft een vriendelijke blik – een zeldzaamheid hier. “Onze school is echt een links bolwerk en een uitzondering in dit district. Volgens mij zijn wij de enigen hier die op Die Linke hebben gestemd,” zegt hij met een glimlach.

Titus, die maatschappelijk werker wil worden, rolt een sigaret terwijl hij uitlegt waarom hij voor de uiterst linkse partij koos. “Er is veel ongelijkheid in Duitsland. Ik denk dat Die Linke daar iets aan kan veranderen. En ik ben ook gewoon bang voor de AfD. In mijn ogen zijn het fascisten.”

Hij wijst naar de drie woorden boven de ingang van de school, die de kernwaarden vormen voor hem en zijn klasgenoten. Menschenrechte, Menschenwürde, Menschlichkeit – Mensenrechten, menselijke waardigheid, menselijkheid.

Volgens Titus, die zelf in het centrum woont, heerst er in dit deel van de stad een sfeer van terughoudendheid als het over politiek gaat. “Het is lastig om hier jongeren te vinden die openlijk zeggen dat ze op de AfD hebben gestemd.”

En dat blijkt. Jongeren hier willen niet praten. Velen deinzen terug bij het horen van de woorden ‘Duitse politiek’.

Totdat een voorbijganger, die het standpunt van Titus beaamt, met een gouden tip komt: “Als je jongeren zoekt die op de AfD hebben gestemd, moet je naar het Linden-Center in Lichtenberg gaan. Daar kom je ze wel tegen.”

Met ongeveer dezelfde reistijd als van het centrum naar Hellersdorf kom je terecht in het noordelijkste puntje van het district Berlijn-Lichtenberg. De sfeer doet sterk denken aan het AfD-bolwerk. De gigantische betonnen huizenblokken zijn allemaal hetzelfde. Ook hier zijn nog genoeg fossielen zichtbaar uit de tijd van het IJzeren Gordijn.

Het enige moderne gebouw? Het Linden-Center – een van de weinige levendige plekken in dit deel van de stad. Op de gevel van het winkelcentrum prijken reclameborden van bekende Duitse ketens als MediaMarkt, Aldi en Drogerie Markt (DM). In tegenstelling tot het stadscentrum, waar regenboogvlaggen het straatbeeld kleuren, wapperen hier vooral Duitse vlaggen. Vooral bij grijze, betonnen woonblokken zijn de drie krachtige kleuren die meer dan tachtig miljoen mensen vertegenwoordigen opvallend aanwezig.

Het winkelcentrum is een plek waar jongeren rondhangen, maar ook een locatie waar overlast een grote rol speelt. Criminaliteit en onveilige situaties zijn er aan de orde van de dag. “Ik werd hier vorige week nog bijna overvallen”, vertelt Jordi (18). “Er waren wat jongens die me met een mes bedreigden en me wilden bestelen.”

Jordi zit samen met zijn vrienden Niklas (17) en Marcel (18) op een bankje in het winkelcentrum. Het drietal blijkt een uitzondering onder andere leeftijdsgenoten in dit gedeelte van Berlijn: waar veel jongeren hier schrikken bij vragen over politiek of niet willen zeggen op welke partij ze (zouden) stemmen, spreken zij wél openlijk. “Je bent hier aan het juiste adres,” zegt Niklas glimlachend, wanneer hem naar zijn politieke voorkeur wordt gevraagd.

Als het gesprek op gang komt, raken de jongens opgewonden. Ze praten door elkaar heen. Ondanks nuanceverschillen zijn ze het over één ding eens: de AfD is volgens hen de partij die Duitsland nodig heeft.

Jordi, de enige van de drie die al mocht stemmen bij de afgelopen verkiezingen, neemt het voortouw. “De AfD is de enige partij met goede standpunten,” stelt hij. Zijn voornaamste reden? Het migratiebeleid, een punt dat meerdere jongeren die op deze partij stemmen bovenaan het lijstje hebben staan . “De grenzen staan te wijd open. Daardoor ontstaan er allerlei problemen. Kijk naar de criminaliteitscijfers; veel daders hebben een migratieachtergrond.” Hij zit momenteel zonder werk of studie, maar zijn plan, dat hij nog niet heeft, is om snel rijk te worden.

Niklas haakt in met voor hem een belangrijk voorbeeld : “Er was een zaak waarbij een meisje door vijf jongens werd verkracht. Ze kregen zes maanden voorwaardelijk. Ze hadden niet eens de Duitse nationaliteit. Volgens de wet hadden ze gedeporteerd moeten worden.” Hoewel hij bij de afgelopen verkiezingen niet mocht stemmen, is hij er nu zeker van: bij de volgende verkiezingen gaat zijn stem naar de AfD.

Jordi voegt er fel aan toe: “Stel je voor dat het jouw dochter was? Als je mijn dochter verkracht, moet je het land uit! Maar als ik dan iets terugdoe, draai ik de cel in. En nog langer dan de dader. Dat is toch waanzin?” Waar ze precies op doelen, blijft onduidelijk. Uit eigen onderzoek valt niets terug te vinden over een recente verkrachtingszaak met deze specifieke details.

Ondanks hun uitgesproken mening voelen de jongens zich vaak niet geaccepteerd. “Voor mijn familie ben ik een nazi,” zegt Jordi, met een wrange glimlach. “Iedereen thuis stemt op Die Linke.”

Gehaast komt Dustin (22), gehuld in een met verf besmeurde witte overall, de DM uitgelopen. In zijn hand houdt hij een zwangerschapstest vast. “Ik moet eigenlijk snel naar mijn vriendin,” zegt hij haastig, maar toch maakt hij tijd vrij voor een kort gesprek. Ook bij hem schrikt het onderwerp niet af.

Toch ontstaat er wat schaamte als hem wordt gevraagd op wie hij gestemd heeft bij de laatste verkiezingen. Hij krijgt een brok in de keel, slikt een keer heel goed, en geeft met een zachte toon, bijna fluisterend, antwoord: “Op de AfD.”

Net als eerdere geïnterviewden valt hij ook terug op migratie. “Het is hier te vol. Ze komen hier en nemen onze banen over. Mijn hele familie stemt daarom op de AfD”, zegt hij op dezelfde fluisterende toon, terwijl hij heimelijk om zich heen kijkt.



Hoewel hij er nog jong uitziet, werkt hij al enige tijd als schilder. Dustin staat symbool voor veel jongeren die rondhangen in of rondom het winkelcentrum: de meesten doen een beroepsopleiding, studeren niet meer of werken al sinds jonge leeftijd.

Hoewel Dustin overtuigt is dat de AfD de enige oplossing in handen heeft voor zijn land, staat hij open voor het voeren van dialoog met leeftijdsgenoten die op Die Linke stemmen. “Daar heb ik geen problemen mee hoor”, zegt hij.

Ook Jordi geeft dat aan: “Het beste wat je kan doen, is met mensen in gesprek gaan. Daarom gaan we het onderwerp niet uit de weg. Ik denk dat veel mensen van onze leeftijd weinig over politiek weten.”

Tegelijkertijd voelt hij zich regelmatig geïntimideerd door linkse activisten. “Een paar maanden geleden, vlak voor de verkiezingen, was hier een anti-rechtsdemonstratie. Die linkse mensen riepen dat rechts gevaarlijk en agressief is, maar ik zag zelf dat het andersom was. De rechtse demonstranten bleven rustig, terwijl de linkse hen stonden uit te schelden. Dat zag ik niet alleen online, maar nu ook met mijn eigen ogen. Ze roepen om vrijheid van meningsuiting, maar niet als het van rechts komt.”

De jongeren die aangaven op Die Linke te hebben gestemd, dachten daar anders over. Zij leken juist minder snel open te willen staan voor dialoog met mensen aan de andere kant van het politieke spectrum.

Dat Dustin, Jordi en Niklas niet de enige jonge mannen zijn in dit deel van de Duitse hoofdstad die hun vertrouwen in de AfD stellen, bevestigt Kai (16). Hij werkt nu als kok, maar herinnert zich nog goed hoe populair de partij was op zijn school. “We mochten nog niet stemmen, maar er werd een peiling gehouden. Van de 700 leerlingen stemden bijna 90 procent op de AfD.” Of dat ook daadwerkelijk is gebeurd, is onduidelijk. Zijn uitspraak kan namelijk niet worden geverifieerd.

Hij legt uit waarom: “Het immigratiebeleid in Duitsland is op dit moment echt slecht, als je het mij vraagt. Andere partijen praten veel, maar doen weinig. De AfD is anders. Zij gaan ervoor zorgen dat Duitsland weer sterker wordt.”

Berlijn bevestigt de verdeeldheid onder Duitse jongeren op politiek vlak: leeftijdsgenoten staan lijnrecht tegenover elkaar in ons buurland. Waar de een problemen van het land wijt aan vluchtelingen, ziet de ander juist kansen in open grenzen. Tegelijkertijd staat de ene groep open voor dialoog, terwijl de andere groep niets met elkaar te maken wil hebben.

Waarover ze het wél unaniem eens zijn? Hoe belangrijk de toekomst van hún Duitsland is. Op de een of andere manier zullen ze de mouwen moeten opstropen en samen de schouders eronder zetten. Of dat gepaard gaat met langs elkaar heen schreeuwen of met een constructieve conversatie? Dat ligt in de handen van de jongeren zelf.

<<< terug